اگر می خواهید تحولات معماری دوره های اسلامی را یکجا ببینید سری به مسجد جامع یا جمعه اصفهان بزنید، مسجدی که یادگار پادشاهان، وزرا، امرا، رجال و بانوان خیر ایرانی بعد از اسلام است.
قسمتهاى دیدنى و جالب این مسجد با توجه به اینکه در ورودى مسجد در سمت شرق مى باشد بدین قرار است. - صفه هاى کوچک سمت راست دالان ورودى که ستونهاى مدور با تزیینات گچ بری دارد مشتمل بر آثار دوره دیلمیان-قرن 4 هجری قمری است . - چهلستون واقع در سمت چپ دالان ورودى که در ساختمان آن از سبک ابنیه ى سلجوقى پیروى شده از دوره ى پادشاهان آل مظفر در قرن 8 هجری قمری است.
- در ضلع جنوبى مسجد گنبد خواجه نظام الملک وزیر مشهور ملکشاه سلجوقى قرار دارد که سال ساختمان آن بین 465 تا 485هجرى است و به احتمال قوى در 473 هجرى به اتمام رسیده است کتیبه ى کوفى گنبدنام پادشاه وقت ملکشاه و وزیر او خواجه نظام الملک را دربردارد . عنوان ملکشاه در این کتیبه یمین خلیفه الله امیرالمومنین ذکر شده و خلیفه ى عباسى درآن زمان المقتدى بالله بوده است .
- چهلستون هاى طرفین این گنبد از دوره دوم عهد سلجوقى جانشینان ملکشاه و از اوایل قرن 6 هجری قمری است.
- چهلستونى که در منتهى الیه غربى این ضلع واقع شده از دوره ى شاه عباس اول صفوى است که در سال 1019 هجرى به ساختمانهاى مسجد افزوده شده است.
- ایوان جنوبى مسجد صفه ى صاحب که ساختمان آن از قرن 6 هجری قمری و تزیینات داخل و خارج آن از قرن هشتم، نهم، دهم و یازدهم هجرى است . دو منار این ایوان ظاهرا در عهد حسن بیک ترکمان افزوده شده است و در دوره ى این امیر نیرومند آق قویونلو و پادشاهانى مانند شاه طهماسب اول و شاه عباس دوم تعمیرات ضرورى مسجد به انجام رسیده و داخل و خارج این ایوان با تزیینات کاشیکارى آراسته شده است . در بین مقرنس کاری هاى طاق این ایوان نام ابوالنصر حسن بهادر که بانى تعمیرات و الحاقاتى در این مسجد بوده در یک لوحه کاشی کاری مورخ به سال 880 هجرى قرائت می شود.
- تزیینات کاشیکارى اطراف از دوره ى حسن بیک ترکمان معروف به اوزون حسن و از قرن نهم هجرى است.
- ایوان شرقى مسجد ایوان شاگرد که مشخصات سلجوقى خود را از قرن ششم بخوبى حفظ کرده است داخل این ایوان با آرایشهاى گچ بری قرن هشتم پیرایش شده و کتیبه ى کاشی کاری آن حاکى از تعمیرات دوره ى شاه سلیمان صفوى است .
- در مشرق این ایوان صفه ى عمر واقع شده که در دوره ى قطب الدین محمود شاه آل مظفر به وسیله مرتضى بن الحسن العباسى الزینبى در محل بناى قدیمى دیگرى ساخته شده است و در دوره ى حکومت پوشالى و موقتى اشرف افغان تعمیر شده و به دستور او کتیبه و الواحى در این صفه افزوده شده است . وجه تسمیه ى این ایوان به عمر نه خلیفه دوم بنابرآنچه اهل سنت مى گویند بلکه عمربن عبدالعزیز عجلى از آل ابودلف است که در اصل بانى ساختمان این صفه و مدرسه ى مقابل آن بوده است.
- ایوان غربى مسجد ایوان استاد که ساختمان آن از قرن ششم هجرى است و تزیینات کاشی کاری آن بیشتر از نوع خطوط بنایى است .این ایوان در دوره ى پادشاهى شاه سلطان حسین صفوى تعمیر و تزیین شده و با کتیبه ها و الواحى در قالب خطوط مختلف آراسته شده است.
- در شمال ایوان غربى مسجد کوچکى از دوره ى اولجایتو ایلخان مسلمان مغول واقع شده است که محراب عالى گچبرى آن در سال 710 هجرى به دستور وزیر ایرانى او محمد ساوى ساخته شده است و طاقهاى آجرى متنوع دارد . محمد ساوى یا ساوجى در سال 711 هجرى بر اثر سعایت بدگویان به دستور اولجایتو کشته شده است ولى این اثر ارزنده دوره ى صدارت او همچنان نام او را در تاریخ جاویدان کرده است . نام نامى استاد حیدر اصفهانى که سازنده ى این محراب عالى گچ بری است نیز در آخر حاشیه ى کتیبه محراب  برجاى مانده است.
-در مغرب ایوان غربى و مسجد اولجایتو شبستانى از دوره ى حکومت سلطان محمدبن بایسنقر تیمورى واقع شده که سال ساختمان آن 851 هجرى است و بانى ساختمان آن عماد بن مظفر ورزنه اى از امراى لشکر وى بوده است . کتیبه ى ثلث زیباى سردر این شبستان تاریخى را سیدمحمود نقاش نوشته است . عمادبن مظفر مسجد باشکوهى هم در محل تولد خود در ورزنه بنا کرده است.
-ایوان شمالى مسجد معروف به صفه ى درویش از قرن 6 هجری قمری است کتیبه ى گچبرى داخل آن از دوره ى شاه سلیمان صفوى است و تزیینات کاشی کاری نماى خارجى آن از اقدامات اداره ى باستانشناسى اصفهان در سالهاى 1336 و 1337 خورشیدى بوده و به این مناسبت کتیبه اى به خط بنایى به یادگار گذاشته شده است.
- در طرفین ایوان شمالى و شمال آن چهلستون هایى از قرن 6 هجری قمری موجود است که مخصوصا چهلستون شرقى آن داراى طاقهاى متعدد با نقوش مختلف آجرى است و از قسمتهاى جالب این بناى عظیم تاریخى به شمار مى رود .
- شمالى ترین اثر تاریخى مسجد جمعه گنبد تاج الملک مشهور به گنبد خاکى است که بانى آن ابوالغنائم تاج الملک خسرو فیروز شیرازى وزیر دیگر ملشکاه سلجوقى بوده است و سال ساختمان آن درکتیبه ى دور گنبد سال 481 هجرى ذکر شده است و اثر بى همتایى در بین آثار دوره ى سلجوقیبه شمار مى رود. پروفسور آرتور اپهام پوپ ایرانشناس مشهور امریکایى راجع به این یادگار عظیم تاریخى اصفهان چنین نوشته است: این بنا با عظمت خاموش، جدى و اسرار آمیزش یکى از زیباترین آثار معمارى جهان است .